Thân thế sự nghiệp Bảng nhãn Vũ Duy Thanh

21/06/2023

Danh nhân văn hoá Vũ Duy Thanh lúc nhỏ có tên là Vũ Duy Tân, sinh ngày 9 tháng 8 năm 1807 ở làng Kim Bồng, thuộc phủ Yên Khánh; nay là xã Khánh Hải, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình.

Sinh ra trong một gia đình nho học, lại nổi tiếng là thần đồng ngay từ nhỏ, ông thi đỗ Tú tài vào năm Thiệu Trị thứ 3 (1843), rồi đỗ Phó bảng trong kỳ thi Hội vào năm Tự Đức thứ 4 (1851).

Năm 1851 nhà vua lại cho mở chế khoa, là khoa thi đặc biệt và trực tiếp ra đề, Vũ Duy Thanh lại đỗ “Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ nhị danh” (tức Bảng nhãn). Vì lệ thi cử nhà Nguyễn không lấy Trạng nguyên, chỉ có Bảng nhãn là cao nhất, bởi vậy ông còn được coi như là "Trạng", và được gọi là Trạng Bồng.

Sau đó, ông được bổ làm Thị độc trong Hàn lâm viện, sau được đổi qua viện Tập hiền, làm Quốc tử giám Tư nghiệp, rồi thăng Tế tửu (tương tự như chức Hiệu trưởng trường Đại học ngày nay), cho đến lúc mất.

Ở Quốc Tử giám, ông chú trọng việc đào tạo nhân tài. Bởi vậy ông đã dâng lên vua Tự Đức bản sớ xin chấn chỉnh việc giáo dục. Sử nhà Nguyễn là Đại Nam chính biên liệt truyện chép:

Vũ Duy Thanh từng dâng sớ nói rằng: Muốn được người thực tài tất phải khôi phục phép dạy, phép thi của cổ nhân, và liệt ra 8 mục:

-Cẩn thận phép dạy ở trường tư các làng.

-Kén chọn tổng lý và tá lại.

-Dựng xã thương.

-Giữ nghiêm phép dạy ở các trường phủ huyện.

-Nghị đổi lại phép thi Hương.

-Mở rộng phép dạy ở các nhà quốc học.

-Chọn thầy, bạn cho các tôn sinh.

-Sửa định lại việc ban phát kinh sách.

Sớ tâu lên, nhà vua giao xuống bộ Lễ, rồi không thi hành .

Tháng 9 năm 1858, quân Pháp nổ súng xâm lược bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng), ông đã dâng sớ xin quyết đánh . Thấy đối phương có tàu chiến và đại bác, ông đã dày công nghiên cứu binh thư, tìm phương sách chống lại. Theo tài liệu thì ông đã dành một phần lương bổng để mua vật liệu chế mẫu tàu "hỏa công thủy chiến", nhưng việc chưa xong thì ông mất vào năm 1859, hưởng dương 53 tuổi.

Vũ Duy Thanh là "người yêu nước chân thành", "có tính chất phác, ngay thẳng. Sau khi ông mất phần mộ ông được an táng tại quê nhà (vị trí tại xóm Vân Lai ngày nay) và được lập nhà thờ trên mảnh đất đã sinh ra ông (xóm Trung – Vân Bòng ngày nay).

Trải qua gần 2 thế kỷ, sau khi Cụ Bảng nhãn mất, người dân địa phương vẫn lưu truyền những giai thoại và luôn luôn tôn kính ghi nhớ tài hoa lỗi lạc của ông, được sự quan tâm của các cấp, năm 1993 Lăng mộ và nhà thờ Vũ Duy Thanh được Bộ Văn hoá thông tin xếp hạng di tích lịch sử văn hoá Quốc gia và được đầu tư nâng cấp một số hạng mục, từ đó đến nay Đảng bộ, chính quyền, dòng tộc họ Vũ và nhân dân địa phương càng nêu cao tinh thần tôn vinh tưởng niệm vị danh nhân văn hoá của dân tộc, hàng năm vào ngày 4/4 âm lịch Đảng uỷ, UBND xã, các đoàn thể, các trường học cùng với dòng tộc họ Vũ tổ chức Lễ dâng hương tưởng niệm ngày mất của danh nhân văn hoá Vũ Duy Thanh tại nhà thờ ông, buổi lễ thể thiện tình cảm trách nhiệm và lòng tôn kính, đồng thời ôn lại thân thế sự nghiệp của ông cho thế hệ trẻ ghi nhớ và noi theo.

Vào những dịp lễ, tết, Đảng uỷ, UBND xã tổ chức thăm viếng và chỉ đạo các trường học bố trí các em học sinh tổ chức dọn vệ sinh khu vực Lăng mộ và nhà thờ danh nhân. Cuối năm 2022, di tích lịch sử Nhà thờ thờ và Lăng mộ của bảng nhãn Vũ Duy Thanh được nâng cấp, cải tạo theo 2 giai đoạn. Đến nay công trình đã khánh thành giai đoạn một. Sau khi hoàn thành, công trình di tích lịch sử này sẽ trở thành một địa điểm thăm quan, chiêm bái của nhân dân trong và ngoài tỉnh.

Đảng bộ, chính quyền, dòng họ và nhân dân xã Khánh Hải luôn trân trọng sự quan tâm của các cấp, các ngành, các tổ chức, cá nhân đã và đang có những công trình nghiên cứu, đầu tư tôn tạo khu di tích để xứng tầm của một di tích lịch sử quốc gia, tiến tới trở thành một điểm thăm quan du lịch trong tua du lịch chùa Bái đính – Nhà thờ đá Phát Diệm, Đảng bộ và nhân dân Khánh Hải luôn nêu cao tình thần trách nhiệm về công tác quản lý, gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử văn hoá quốc gia.